Abstract

In Turkish commercial buildings architecture, han buildings that were constructed between 13^th and 19^thcentury, are historical evidences that reveals commercial, social, cultural and economical condition of the cities in which they were located. These buildings were generally built in the regions that had commercial potential. As a result of increasing intensity, changes in economic structure etc. they lost their value and started to disappear rapidly.

Tire, located in western Anatolia, a region of commercial and agricultural importance, was the center of Aydınoğulları in Beylikler Period, and the center of Aydın Province in Ottoman Period. It was an important settlement in terms of politics, science, art and trade especially in the 15^th and 16^th centuries. In this period, as a result of increasing commercial activities, lots of hans were built. However, among these hans only Çöplüce Han, Kutu Han, Bakır Han, Ali Efe Han and Yeni Han exist today. Since they reflect one of the old Ottoman city’s physical status and also  social, cultural and economical status of society, the conservation of these hans gains importance. At the planning period of the conservation study of Tire Hans, it is important to determine their original architectural characteristics.

Therefore, the study focused on the investigation of alterations, and preparation of the restitution study which reveals their original state by the data obtained. Such enable one to take more conscious decisions for their preservations.

First, the existing hans of Tire and their location were determined and their historical backgrounds were investigated. The present condition of these buildings and their alterations were determined and evaluated. The obtained data was supported with historical research and comparative studies. After that the restitution projects that show the original situation of these hans were prepared.

Tire Osmanlı Hanları’ndaki Değişikliklerin Restitüsyona Yönelik Değerlendirilmesi

Özet

Türk ticaret mimarisinde, 13. yy’dan 19. yy başlarına kadar inşa edilen han yapıları, bulundukları kentin ya da bölgenin fiziksel, ekonomik ve toplumsal gelişimini yansıtmaları bakımından büyük önem taşımaktadırlar. Özellikle ticaret yoğunluğu olan bölgelerde inşa edilen bu yapılar, zaman içinde bu yoğunluğun azalması, ekonomik yapının değişmesi gibi nedenlerle, değerlerini kaybetmişler ve hızla yok olmaya başlamışlardır.

Anadolu’nun batısında, ticari ve tarımsal üretim bakımından önemli bir bölgede bulunan Tire, Beylikler Dönemi’nde Aydınoğulları’nın, Osmanlılar Dönemi’nde ise Aydın Sancağı’nın merkezi olması nedeniyle, özellikle 15. ve 16. yy’larda idari , siyasi ve ticari açılardan önemli bir merkez durumundadır. Bu dönemde oluşan ticari canlılık sonucu kentte pek çok han yapısı inşa edilmiştir. Ancak bu yapılardan günümüze sadece Çöplüce Han, Kutu Han, Bakır Han, Ali Efe Han ve Yeni Han ulaşabilmiştir. Zaman içinde hızlı bir şekilde yok olan ve günümüzde işlevlerini yitirmiş olan bu yapıların eski bir Osmanlı kentinin fiziksel yapısını ve toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik yapısını yansıtmaları açısından korunmaları önem taşımaktadır. Az sayıda örneği kalan Tire hanlarının koruma çalışmalarının planlanmasında öncelikle özgün mimari özelliklerinin belirlenmesi gerekli görülmüştür.

Bu amaçla, çalışma, yapılardaki değişmişliklerinin incelenmesi ve elde edilecek verilerle özgün durumlarına ilişkin restitüsyon çalışmalarının gerçekleştirilmesi üzerine yoğunlaştırılmıştır. Yapılan restitüsyon çalışmaları restorasyon ve koruma kararlarının daha sağlıklı ve doğru verilmesini sağlayacaktır.

Öncelikle Tire’deki mevcut hanlar ve konumları tespit edilmiş, yapılarla ilgili tarihi araştırma yapılmıştır. Yapıların günümüzdeki durumları incelenmiş, değişmişlikleri belirlenmiş ve değerlendirilmiştir. Elde edilen veriler tarihi araştırma ve karşılaştırmalı çalışmalarla desteklenmiş ve hanların özgün durumlarına ilişkin restitüsyon çalışmaları gerçekleştirilmiştir.